Είναι όντως 13 τελικά τα Ζώδια; Μπορεί να είσαι «Οφιούχος»;
Κάθε λίγα χρόνια ξεκινάνε να διαδίδονται οι φήμες για το δέκατο τρίτο ζώδιο, τον Οφιούχο ο οποίος «λείπει» από τον Ζωδιακό κύκλο. Αυτό το παραλήρημα ξεκίνησε από το BBC με τίτλους άρθρων που ακολούθησαν από άλλα μεγάλα ειδησεογραφικά όπως : «Όλη σου η ζωή είναι βασισμένη σε ένα ψέμα» και «Υπάρχει ένα μυστηριώδες δέκατο τρίτο Ζώδιο το οποίο απορρίφθηκε αρχικά για άγνωστη αιτία».
Ας το ξεκαθαρίσουμε εξ’ αρχής: Αυτά τα γελοία σχόλια δεν έχουν απολύτως καμία βάση.
Το ζήτημα για το αν και κατά πόσο τα ζώδια παρέχουν σημαντικές πληροφορίες ή σε ποιο βαθμό θα είναι αντικείμενο συζήτησης για αρκετό καιρό ακόμα. Ωστόσο, η ονομασία και το μοίρασμα του ζωδιακού κύκλου είναι θέματα με αστρονομική, ιστορική και πολιτιστική σημασία.
Οι λόγοι για τους οποίους ο ζωδιακός κύκλος έχει δώδεκα ζώδια και όχι δεκατρία είναι γνωστός και δεν υπάρχει κανένα απολύτως μυστήριο ως προς το γιατί ο Οφιούχος δεν είναι ανάμεσά τους. Οι λεπτομέρειες και τα τεχνικά στοιχεία του κύκλου δεν είναι εύκολα κατανοητά χωρίς υπόβαθρο αλλά παρακάτω θα προσπαθήσω να εξηγήσω τα βασικά ζητήματα με όσο πιο απλά λόγια γίνεται χωρίς την αφαίρεση σημαντικών λεπτομερειών. Αρχικά, προκειμένου να καταλάβουμε τη διαίρεση του ζωδιακού κύκλου, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τι είναι ο ζωδιακός αστρονομικά.
Τι είναι ο ζωδιακός κύκλος;
Ο Ζωδιακός έχει μεγάλη αστρονομική, αστρολογική και ημερολογιακή σημασία. Δεν είναι κάτι το απτό ή το πραγματικό, αλλά μια μαθηματική διαίρεση της εκλειπτικής. Για να κατανοήσουμε τον ζωδιακό κύκλο λοιπόν, είναι απαραίτητο πρώτα να καταλάβουμε τι είναι η περίφημη εκλειπτική.
Η εκλειπτική είναι ένας αστρονομικός κύκλος ή ζώνη ο οποίος ακολουθεί την ετήσια αλληλεπίδραση του Ήλιου με τη Γη. Οι αστρονόμοι στα παλιά τα χρόνια μέτρησαν το έτος παρατηρώντας το πώς ο Ήλιος διαγράφει έναν ολοκληρωμένο κύκλο (τον ετήσιο κύκλο) γύρω από τη Γη, πάνω σε μια νοητή γραμμή, ένα σκηνικό αν προτιμάτε. Στο σκηνικό αυτό βρίσκονται αρκετά αστέρια σε ομάδες οι λεγόμενοι αστερισμοί. Έτσι ορίστηκε το ημερολόγιο λοιπόν, ανάλογα με τη πρόοδο του Ήλιου κατά μήκους αυτού του κύκλου. Η εκλειπτική συχνά αναφέρεται και ως «φαινομενική πορεία» του Ήλιου, καθώς ο Ήλιος στη πραγματικότητα μένει ακίνητος αλλά παρατηρώντας τον από τη Γη φαίνεται πως κινείται γύρω της κι έτσι με τα χρόνια, η εκλειπτική υιοθέτησε αυτή τη γεωκεντρική προοπτική.
Ο Ζωδιακός επικεντρώνεται στην εκλειπτική λοιπόν αλλά δεν είναι το ίδιο πράγματα γιατί:
Η εκλειπτική είναι μια γραμμή (ή κύκλωμα του χώρου) η οποία διασχίζει τον ισημερινό σε μια γωνία περίπου 23½ °. Παίρνει το όνομά της από το γεγονός ότι κάθε έξι μήνες, όταν η Σελήνη «περνά» μπροστά από τη πορεία του Ήλιου σε μια Νέα Σελήνη ή Πανσέληνο, οι γραμμές της Σελήνης και του Ήλιου βρίσκονται σε ακριβή ευθεία (με βάση της προοπτική της Γης πάντα) και αυτό είναι που δημιουργεί το φαινόμενο των εκλείψεων.
Η γωνία μεταξύ της εκλειπτικής και του ισημερινού είναι ο λόγος για τον οποίον η Γη διαθέτει εποχές. Όταν ο Ήλιος είναι από τη πλευρά της εκλειπτικής που διασχίζει τον Ισημερινό, μέρα και νύχτα είναι ίσες σε όλο τον κόσμο και έτσι αυτά τα σημεία ονομάζονται «ισημερίες» (ίση + μέρα). Η τελευταία ισημερία συνέβη μάλιστα πριν από λίγες μέρες.
Η κίνηση του Ήλιου από κάτω προς τα πάνω στον Ισημερινό ορίζει το αστρονομικό ορισμό της Άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο γιατί η διάρκεια της ημέρας στη συνέχεια διαρκεί περισσότερο από τις νυχτερινές ώρες. Η στιγμή της εαρινής Ισημερίας που ξεκινά η Άνοιξη, ονομάζεται και «μηδενική Κριού», μια κρίσιμη μοίρα, πολύ σημαντική αφού ο Κριός είναι το πρώτο από τα 12 ζώδια στον ζωδιακό κύκλο. Με την έναρξη της Άνοιξης, εκκινεί και ο ζωδιακός λοιπόν.
Το ζώδιο είναι μια ζώνη στον χώρο που εκτείνεται 9° εκατέρωθεν της εκλειπτικής. Είναι ένα μικρό αλλά εξαιρετικά σημαντικό διάστημα του χώρου, γιατί όπως βλέπουμε τον ουρανό από τη Γη, όλη η παρατηρήσιμη πλανητική δραστηριότητα στον ηλιακό μας σύστημα λαμβάνει χώρα μέσα σε αυτή τη στενή ουράνια ζώνη. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι όλοι οι πλανήτες του Ηλιακού μας συστήματος (συμπεριλαμβανομένου και της Γης), παραμένουν σε ένα παρόμοιο επίπεδο τροχιάς, ενώ περιστρέφονται αριστερόστροφα γύρω από τον Ήλιο. Η συνέπεια είναι πως οι αστερισμοί που βρίσκονται σε αυτό το μέρος του ουρανού να αποτελούν ανέκαθεν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αστρονόμους και τους αστρολόγους καθώς τα αστέρια σχηματίζουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να τηρούνται οι θέσεις των πλανητών ενώ αλλάζουν λόγω της κίνησής τους.
Είναι ένας ζωδιακός αστερισμός αυτό που ονομάζουμε ζώδιο; Αν όχι, γιατί;
Δεν είναι. Πρόκειται για δυο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ο όρος «ζωδιακός αστερισμός» αφορά μια ομάδα αστέρων που βρίσκεται στην περιοχή του ουρανού που μετράται από τον ζωδιακό κύκλο. Διαφορετικές κουλτούρες και ακόμα και οι ίδιες σε άλλες περιόδους της ιστορίες, αναγνωρίζουν διαφορετικό αριθμό αστερισμών στην ίδια περιοχή του ουρανού την ώρα που γινόντουσαν προσαρμογές στα όρια των αστερισμών. Όμως, ο ζωδιακός κύκλος αυτός καθ’ αυτός είναι μια μαθηματική διαίρεση ενός αστρονομικού κύκλου ο οποίος πάντα χωριζόταν σε 12 ίσα μέρη τα λεγόμενα «ζώδια». Το γιατί χωριζόταν σε 12 είναι μια μεγάλη κουβέντα που θα γινόμουν ίσως κουραστική αν την ανέλυα αλλά έτσι χοντρικά, ο πιο βασικός λόγος βασίζεται στον κύκλο της Σελήνης γύρω από τη Γη ο οποίος διαρκεί 28 ημέρες, και έτσι ολοκληρώνει σχεδόν 12 κύκλους ετησίως.
Ο αστερισμός και το ζώδιο αφορούν 2 εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ένας αστερισμός είναι ορατός από τη Γη. Είναι μια ομάδα αστεριών που εμφανίζονται πάντα μαζί στον ουρανό.
Τα ζώδια καθορίζονται από αστρονομικές αρχές. Οι αστρονόμοι από τους οποίους προήλθε το ζωδιακό σύστημα ήταν επίσης αστρολόγοι που προσπάθησαν να συνδέσουν και να εξάγουν πιο καθαρά αστρονομικές πληροφορίες από τα ζώδια. Ωστόσο τα ζώδια δεν ήταν και δε θα είναι ποτέ ορατά. Και ούτε αναμένεται να κάνουν κάποιου είδους αστρονομική ευθυγράμμιση με τους αστερισμούς των οποίων τα ονόματα μοιράζονται. Αυτό δεν είναι δυνατόν, καθώς οι αστερισμοί διαφέρουν μεταξύ τους σημαντικά σε μέγεθος, ενώ τα ζώδια δε το κάνουν.
Αξίζει κατά τη γνώμη μου να αναφερθεί επίσης, πως όταν οι Βαβυλώνιοι ανέπτυξαν τον ζωδιακό κύκλο τους, αναγνώριζαν 17 ορατούς αστερισμούς που βρισκόντουσαν στη περιοχή που μετράται από τον ζωδιακό κύκλο. Η μείωση του αριθμού των αστερισμών έγινε με τη πάροδο του χρόνου για να διευκολύνει αστρονομικές μετρήσεις αλλά και ως συνέχεια της αυξανόμενης σημασίας του ζωδιακού κύκλου. Αλλά σημειώστε ότι τα όρια των αστερισμών προσαρμόστηκαν για να διευκολύνουν τη σύνδεση των αστερισμών με τα ζώδια και όχι το αντίστροφο. Το μοτίβο των 12 στον ζωδιακό κύκλο δεν έχει αλλάξει ποτέ για να αντικατοπτρίζει μεταβολές των ορίων των αστερισμών.
Γιατί το BBC να αναφέρει πως «ο ζωδιακός κύκλος περιέχει 13 ζώδια – τα δώδεκα που όλοι γνωρίζουμε, συν ένα, τον Οφιούχο»;
Αυτή η πληροφορία είναι λανθασμένη και βασίζεται σε μια σύγχυση των αστερισμών με τα ζώδια όπως επίσης και μια παράλειψη να διακρίνει κανείς μεταξύ της εκλειπτικής και του ζωδιακού κύκλου. Θα ήταν σωστό να πούμε πως η εκλειπτική περνά μέσα από 13 αστερισμούς. Αυτά δεν αποτελούν ζώδια. Μετά από τον επαναπροσδιορισμό των ορίων των αστερισμών από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση τη δεκαετία του ‘30, η εκλειπτική περνά σήμερα μέσα από 13 επίσημους αναγνωρισμένους αστερισμούς: οι δώδεκα αστερισμοί οι οποίοι ιστορικά αναφέρονται ως «ζώδια» (επειδή είτε το σύνολο ή το μεγαλύτερο μέρους τους εμπίπτει στη ζωδιακή ζώνη) και τον Οφιούχο, ο οποίος βρίσκεται κυρίως έξω από αυτή.
Ο Οφιούχος άλλωστε δεν είναι κάποιος νέος αστερισμός. Είχε καταγραφεί από πολλούς άλλους όπως από τον Πτολεμαίο για παράδειγμα. Ήταν ευρέως γνωστό πως η εκλειπτική «κόβει» ένα μικρό μέρος του αστερισμού αλλά ο Οφιούχος είναι ένας πολύ μεγάλος αστερισμός και τη πλειονότητα αυτού, ο ζωδιακός αδυνατεί να «αγκαλιάσει» γι’ αυτό δεν θεωρήθηκε και ζωδιακός αστερισμός.
Ανεξάρτητα από το που τοποθετούνται τα όρια του Οφιούχου όμως, οι αστρολόγοι λαμβάνουν πάντα πληροφορίες από τα νοήματα αυτού και άλλων μεγάλων αστερισμών.
Το θέμα όμως θεωρείται ούτως ή άλλως λήξαν, αφού σε απάντηση καταγγελιών για το ότι η μετάπτωση των ισημεριών δεν είναι προφανώς ένα άγνωστο φαινόμενο, το BBC αφαίρεσε αυτό το κείμενο από την ιστοσελίδα του στις 27/03/2015. Δυστυχώς, οι ανακριβείς πληροφορίες συνεχίζονται να μεταδίδονται διαδικτυακά από άλλους ιστότοπους που ανακυκλώνουν αρχικές πληροφορίες του BBC ανεξάρτητα αν το επίσημο επιχείρημα που χρησιμοποιείται για να το υποστηρίξει δεν παρουσιάζεται πλέον εκεί.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση περιεχομένου χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση της δημιουργού.
